1. Khái niệm lãi suất danh nghĩa

Lãi suất danh nghĩa (Nominal Interest Rate) còn được gọi là lãi suất tỷ lệ hoặc lãi suất cơ bản. Đây là mức lãi suất được xác định một cách chính thức và hiển thị trên các tài liệu giao dịch tài chính như hợp đồng vay vốn, sổ tiết kiệm, hay trái phiếu. Mức lãi suất này không phản ánh tác động của lạm phát hoặc các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến giá trị thực của tiền tệ.

Trong thực tế, lãi suất danh nghĩa thường được sử dụng rộng rãi trong các giao dịch tài chính hàng ngày. Khi bạn gửi tiền vào ngân hàng với lãi suất 7%/năm, con số 7% này chính là lãi suất danh nghĩa. Tương tự, khi bạn vay vốn với lãi suất 12%/năm, đây cũng là lãi suất danh nghĩa được ghi trong hợp đồng vay vốn của bạn.

Đặc điểm nổi bật của lãi suất danh nghĩa là tính ổn định và rõ ràng. Lãi suất danh nghĩa luôn có giá trị dương và được xác định cụ thể từ đầu mối quan hệ tài chính. Tuy nhiên, điểm hạn chế của nó là không phản ánh đúng giá trị thực tế của khoản đầu tư hay khoản vay trong môi trường kinh tế có lạm phát.

Lãi suất danh nghĩa (Nominal Interest Rate) còn được gọi là lãi suất tỷ lệ hoặc lãi suất cơ bản

2. Khái niệm lãi suất thực

Lãi suất thực (Real Interest Rate) là lãi suất thực tế mà người tham gia thị trường tài chính nhận được sau khi đã trừ đi tác động của lạm phát. Khái niệm này phản ánh chính xác hơn giá trị thực của khoản đầu tư, tiết kiệm hay khoản vay trong điều kiện nền kinh tế có lạm phát. Lãi suất thực cho biết sức mua thực tế của tiền tệ sau một khoảng thời gian nhất định.

Trong môi trường kinh tế có lạm phát, giá trị của tiền tệ sẽ giảm dần theo thời gian. Vì vậy, một khoản tiết kiệm có lãi suất danh nghĩa 10%/năm sẽ không mang lại giá trị tương đương nếu tỷ lệ lạm phát trong năm đó là 6%. Trong trường hợp này, lãi suất thực chỉ còn khoảng 4%, phản ánh đúng hơn giá trị gia tăng thực sự của khoản tiết kiệm.

Đặc điểm quan trọng của lãi suất thực là có thể mang giá trị âm. Trường hợp này xảy ra khi tỷ lệ lạm phát cao hơn lãi suất danh nghĩa, làm cho giá trị thực của khoản đầu tư bị giảm sút theo thời gian dù vẫn nhận được lãi suất danh nghĩa dương. Đây là tình huống mà các nhà đầu tư cần đặc biệt lưu ý khi đưa ra quyết định tài chính.

 Lãi suất thực cho biết sức mua thực tế của tiền tệ sau một khoảng thời gian nhất định.

3. Công thức tính lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực

Việc tính toán lãi suất danh nghĩa khá đơn giản vì đây là mức lãi suất được ghi rõ trên các tài liệu giao dịch. Tuy nhiên, để xác định lãi suất thực, chúng ta cần sử dụng các công thức liên quan đến lãi suất danh nghĩa và tỷ lệ lạm phát.

Công thức đơn giản để tính lãi suất thực: Lãi suất thực = Lãi suất danh nghĩa – Tỷ lệ lạm phát

Ví dụ, nếu lãi suất danh nghĩa là 8% và tỷ lệ lạm phát dự kiến là 3%, thì lãi suất thực sẽ là 5%.

Ngoài ra, chúng ta có thể sử dụng công thức chính xác hơn để tính lãi suất thực: (1 + r)(1 + i) = (1 + R)

Từ đó: r = [(1 + R) / (1 + i)] - 1

Trong đó:

• r: Lãi suất thực tế

• i: Tỷ lệ lạm phát

• R: Lãi suất danh nghĩa

Công thức chính xác này cho kết quả chính xác hơn, đặc biệt trong trường hợp tỷ lệ lạm phát cao. Tuy nhiên, trong thực tế, công thức đơn giản vẫn thường được sử dụng phổ biến hơn do tính đơn giản và kết quả không chênh lệch nhiều trong môi trường lạm phát thấp.

Việc tính toán lãi suất danh nghĩa khá đơn giản vì đây là mức lãi suất được ghi rõ trên các tài liệu giao dịch. 

4. So sánh lãi suất thực và lãi suất danh nghĩa

Lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực có nhiều điểm khác biệt cơ bản, ảnh hưởng đến cách các nhà đầu tư đánh giá và ra quyết định tài chính.

Về bản chất, lãi suất danh nghĩa là lãi suất được ghi trên giấy tờ, không tính đến lạm phát, trong khi lãi suất thực là lãi suất đã điều chỉnh theo lạm phát, phản ánh giá trị thực tế của tiền tệ.

Về tính chất, lãi suất danh nghĩa luôn có giá trị dương và được xác định cụ thể, trong khi lãi suất thực có thể mang giá trị âm khi tỷ lệ lạm phát cao hơn lãi suất danh nghĩa.

Về vai trò, lãi suất danh nghĩa được sử dụng chủ yếu trong các giao dịch pháp lý và hợp đồng tài chính, trong khi lãi suất thực thường được các nhà đầu tư quan tâm nhiều hơn khi đánh giá hiệu quả thực sự của khoản đầu tư.

Về tầm quan trọng, lãi suất thực được đánh giá là quan trọng hơn đối với các nhà đầu tư vì nó giúp họ hiểu rõ hơn về lợi ích cũng như rủi ro thực tế của các giao dịch tài chính, từ đó đưa ra quyết định phù hợp.

Lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực có nhiều điểm khác biệt cơ bản

5. Mối quan hệ của lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực

Mối quan hệ giữa lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực phụ thuộc chặt chẽ vào tỷ lệ lạm phát trong nền kinh tế. Khi xét đến lạm phát, lãi suất thực tỷ lệ nghịch với tỷ lệ lạm phát.

Lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực có mối quan hệ cân bằng được thể hiện qua phương trình Fisher: (1 + R) = (1 + r)(1 + i). Phương trình này giải thích rằng lãi suất danh nghĩa bằng tổng của lãi suất thực và tỷ lệ lạm phát, cộng với tích của lãi suất thực và tỷ lệ lạm phát.

Trong thực tế, các tổ chức tài chính như ngân hàng và công ty tài chính thường căn cứ vào tỷ lệ lạm phát dự kiến và lợi nhuận kỳ vọng để tính toán ra lãi suất danh nghĩa cho các hợp đồng, giao dịch tài chính. Điều này giúp họ đảm bảo thu được lợi nhuận thực tế như mong muốn, bất kể tỷ lệ lạm phát thực tế là bao nhiêu.

Điều quan trọng cần lưu ý là tỷ lệ lạm phát dự kiến và thực tế có thể khác nhau, dẫn đến sự chênh lệch giữa lãi suất thực dự kiến và lãi suất thực tế. Vì vậy, các nhà đầu tư cần cân nhắc kỹ lưỡng khi đưa ra quyết định dựa trên lãi suất thực dự kiến.

Trong các giao dịch trái phiếu, đặc biệt là trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, lãi suất danh nghĩa có thể được xác định theo nhiều phương thức khác nhau: lãi suất cố định cho cả kỳ hạn trái phiếu, lãi suất thả nổi, hoặc kết hợp giữa lãi suất cố định và thả nổi. Việc hiểu rõ cách xác định và mối quan hệ giữa lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực sẽ giúp các nhà đầu tư đánh giá chính xác hơn giá trị thực của các khoản đầu tư trái phiếu.

Mối quan hệ giữa lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực phụ thuộc chặt chẽ vào tỷ lệ lạm phát 

Hiểu rõ về lãi suất danh nghĩa và lãi suất thực là yếu tố quan trọng giúp các nhà đầu tư, người gửi tiết kiệm và người đi vay đưa ra quyết định tài chính sáng suốt, đặc biệt trong môi trường kinh tế có lạm phát. Bằng cách theo dõi cả lãi suất danh nghĩa và tỷ lệ lạm phát, người tham gia thị trường tài chính có thể đánh giá chính xác hơn giá trị thực tế của các khoản đầu tư, tiết kiệm hay vay vốn, từ đó tối ưu hóa lợi ích tài chính của mình.

Nguồn tham khảo:
1. https://www.hlbank.com.vn/vi/personal-banking/blog/lai-suat-danh-nghia.html#
2. https://www.vib.com.vn/vn/cam-nang/ngan-hang-so/tien-ich-va-trai-nghiem/lai-suat-danh-nghia#
3. https://thuvienphapluat.vn/hoi-dap-phap-luat/839F7BF-hd-lai-suat-danh-nghia-va-lai-suat-thuc-la-gi-cong-thuc-lai-suat-danh-nghia-va-lai-suat-thuc.html#
4. https://www.vib.com.vn/vn/cam-nang/ngan-hang-so/tien-ich-va-trai-nghiem/lai-suat-danh-nghia#
5. https://tima.vn/tin-tuc/so-sanh-lai-suat-thuc-te-voi-lai-suat-danh-nghia-5059.html#