Hiệu ứng Hào quang là hiện tượng cá nhân dựa vào ấn tượng của bản thân về một đặc điểm nào đó ở một người và đánh giá tương tự ở các đặc điểm khác của người đó.

Hiệu ứng Hào quang, còn được hiểu là "cái gì đẹp cũng tốt", là một hiện tượng xảy ra khi chúng ta hình thành ấn tượng tích cực hoặc tiêu cực về một người dựa trên một hoặc một số đặc điểm nào đó rồi đánh giá tương tự sang các khía cạnh, đặc điểm khác của họ.

Ví dụ: nếu bạn thấy ai đó đẹp, chúng ta cũng có thể cho rằng họ thông minh, thân thiện. Ngược lại, nếu không thích giọng nói của ai đó, chúng ta cũng có thể nghĩ rằng họ không trung thực, thô lỗ và bất tài.

Thuật ngữ “Hiệu ứng Hào quang” được nhà tâm lý học Edward Thorndike đặt ra vào năm 1920, ông đã yêu cầu các sĩ quan đánh giá cấp dưới của mình dựa trên các tiêu chí như ngoại hình, trí thông minh, lòng trung thành, sự tin cậy,... Kết quả cho thấy, nếu sĩ quan ấn tượng với một phẩm chất cụ thể của người lính thì các tiêu chí khác cũng sẽ được đánh giá cao hơn. Ngược lại, khi bị sĩ quan xếp hạng tiêu cực về tiêu chí cụ thể, người lính sẽ bị xếp hạng thấp hơn ở các đặc điểm khác.

Ví dụ về Hiệu ứng Hào quang

Những người bị ảnh hưởng bởi Hiệu ứng Hào quang thường dựa vào ngoại hình để đưa ra nhận định về bản chất của sự vật, sự việc. Do đó, thông thường những nhận định này là phiến diện, sai về mặt thực tế.

Một ví dụ phổ biến về Hiệu ứng Hào quang từ xưa đến nay tại Việt Nam đó là: "Trông mặt mà bắt hình dong", tức là dựa vào vẻ ngoài để đánh giá các phẩm chất khác. Cụ thể, một người có ngoại hình đẹp, gọn gàng thường được cho là người có phong cách chuyên nghiệp, thành công hơn những người có ngoại hình xuề xoà, kém hấp dẫn.

Một dạng khác về Hiệu ứng Hào quang là hiện tượng fan (người hâm mộ trung thành) với thương hiệu, xảy ra khi người tiêu dùng có thái độ tích cực đối với thương hiệu và có xu hướng đánh giá sản phẩm hoặc dịch vụ của thương hiệu đó cao hơn sản phẩm dịch vụ của đối thủ cạnh tranh.

Chẳng hạn: Fan trung thành Apple có thể tin rằng sản phẩm của “nhà Táo” là tốt nhất, nhiều điểm đột phá nhất nếu so với các thương hiệu khác. Thậm chí nếu sản phẩm của Apple có bất cứ lỗi nào, fan sẵn sàng bỏ qua hoặc hợp lý hóa bất kỳ sai sót hoặc nhược điểm nào có trong sản phẩm đó.

Hiệu ứng Hào quang ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào?

Hiệu ứng Hào quang có thể có tác động đáng kể đến cuộc sống của chúng ta trong nhiều lĩnh vực khác nhau ở cuộc sống. Dưới đây là một số dẫn chứng cụ thể:

1. Công việc

Hiệu ứng Hào quang là một trong những rủi ro thường gặp nhất ảnh hưởng đến đánh giá và đánh giá hiệu suất làm việc. Cấp trên có thể đánh giá cấp dưới dựa trên một ưu điểm duy nhất mà không xem xét toàn bộ hiệu suất và đóng góp của họ trong công việc. Cụ thể, sự nhiệt huyết hoặc thái độ tích cực của một công nhân có thể làm lu mờ kiến thức và kỹ năng yếu kém của họ, dẫn đến việc cấp trên đánh giá cao hơn so với kết quả làm việc thực tế.

Hiệu ứng Hào quang có thể tác động, ảnh hưởng to lớn tới công việc và thu nhập của Người lao động.

Hiệu ứng Hào quang cũng có thể ảnh hưởng đến thu nhập. Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Tâm lý Kinh tế cho thấy, nhân viên phục vụ ngành dịch vụ ăn uống có ngoại hình xinh đẹp có thể kiếm được tiền tip trung bình nhiều hơn khoảng 1.200 đô la mỗi năm so với những đồng nghiệp kém hấp dẫn hơn. [1]

Nghiên cứu khác cũng cho thấy sự hấp dẫn về ngoại hình không chỉ có tác động tích cực đến sự tự tin của một người mà còn ảnh hưởng đến thu nhập và khả năng kinh tế của họ. [2]

Những người xin việc cũng có khả năng chịu ảnh hưởng bởi Hiệu ứng Hào quang. Cụ thể nếu một nhà tuyển dụng có thiện cảm với ứng viên tiềm năng về sự cuốn hút hoặc dễ thương, thì nhiều khả năng họ cũng sẽ đánh giá cá nhân đó là đủ năng lực, trình độ và đạt điều kiện tuyển dụng.

2. Sức khỏe

Hiệu ứng hào quang với nhãn mác Organic (Hữu cơ) có thể khiến người tiêu dùng “mặc định” sản phẩm gắn nhãn này là tốt, có lợi cho sức khoẻ.

Người sử dụng có thể bị "thao túng tâm lý" bởi những thông tin trên bao bì. Cụ thể: Nếu một gói sản phẩm granola được ghi là "Thanh Protein", người sử dụng có thể hiểu rằng thanh này tốt cho sức khoẻ, ngay cả khi bảng Nutrition Fact (Thông tin dinh dưỡng) và bảng thành phần trên bao bì cho thấy sản phẩm này chứa nhiều đường và lượng Calo rất cao.

Tương tự, những sản phẩm được dán nhãn "Hữu cơ" thường được những người quan tâm đến sức khoẻ ưa chuộng hơn, sẵn sàng trả nhiều hơn để có được nó. Điều này là bởi, họ cho rằng những sản phẩm hữu cơ sẽ tốt cho sức khoẻ hơn, không có dư lượng thuốc trừ sâu hay những tác nhân có hại khác,... .

3. Y tế

Bạn cũng thường sử dụng Hiệu ứng Hào quang để đánh giá chất lượng điều trị y tế của mình. Nếu bệnh viện được quảng cáo có Giáo sư Y khoa uy tín làm "gương mặt đại diện" chẳng hạn, bệnh nhân sẽ có xu hướng đánh giá bệnh này tốt và tin tưởng hơn khi điều trị tại đây.

Bên cạnh đó, những bệnh viện có trải nghiệm "khách sạn" thường sẽ thu hút các mẹ bầu tới sinh với hy vọng được tận hưởng trải nghiệm sinh nở trong điều kiện tốt nhất, từ đó "mẹ tròn con vuông".

4. Tiếp thị

Fan hâm mộ thường có cảm tình tốt với sản phẩm, dịch vụ mà thần tượng của mình đại diện.

Các nhà tiếp thị tận dụng Hiệu ứng Hào quang để bán sản phẩm và dịch vụ. Cụ thể, khi một người nổi tiếng làm "đại sứ thương hiệu" cho một sản phẩm, những thiện cảm của công chúng về họ có thể lan sang cho chính sản phẩm mà người nổi tiếng đó đang đại diện. Từ đó, doanh nghiệp có thể tăng trưởng được kinh doanh một cách tốt hơn.

Làm thế nào để không bị ảnh hưởng bởi Hiệu ứng Hào quang?

Đánh giá một sự vật, sự việc theo Hiệu ứng Hào quang có thể dẫn đến những quyết định mang nặng cảm tính, sai lệch và có thể gây hại cho chính chúng ta và những người khác. Do đó, điều quan trọng là bạn phải nhận thức được Hiệu ứng Hào quang và cố gắng tránh hoặc giảm thiểu nó nhiều nhất khi có thể.

Dưới đây là một số lời khuyên về để bạn loại bỏ chúng một cách dễ dàng hơn:

1. Nhận biết và hiểu sự thiên vị

Bạn nên tự suy xét, nhận thức về những quyết định bị ảnh hưởng bởi Hiệu ứng Hào quang trong quá khứ để phòng tránh chúng trong tương lai.

Bước đầu tiên để tránh sự thiên vị do Hiệu ứng Hào quang gây ra là phải nhận thức được nó. Để làm như vậy, bạn phải quan sát quá trình ra quyết định của mình và để ý xem bạn có tập trung vào việc phân tích khách quan và hợp lý ở tất cả các sự kiện, sự vật, sự việc hay không hay liệu chính sự thiên vị đã kìm hãm bạn trong các quyết định. Hãy liên tục nhắc nhở bản thân rằng bạn không nên đưa ra quyết định dựa trên ngoại hình hoặc ấn tượng đầu tiên về một ai đó.

2. Đặt ra một quy trình đánh giá rõ ràng

Để tránh xen lẫn cảm xúc hoặc thiên kiến cá nhân khi quyết định, bạn nên tạo ra bộ tiêu chí để đưa ra đánh giá, quyết định công tâm nhất.

Bước thứ hai để khắc phục Hiệu ứng Hào quang là đặt ra quy trình đánh giá rõ ràng để đưa ra kết luận khách quan và hợp lý hơn khi đánh giá một sự vật, sự việc. Nếu bạn là cấp quản lý hoặc chủ doanh nghiệp, tốt nhất bạn nên tạo ra một quy trình đánh giá với các tiêu chí rõ ràng với các nhân viên của mình và dựa nhiều hơn vào dữ liệu hiệu suất thực tế của họ. Tránh đánh giá theo cảm tính, tình thương, sự thông cảm hoặc chỉ thông qua việc quan sát thông thường.

3. Thay đổi cách tiếp cận

Hãy cởi mở, ngay cả những đối tượng bạn đang ấn tượng xấu để đưa ra đánh giá công tâm hơn.

Nếu bạn thấy rằng những thành kiến của bạn đang ảnh hưởng đến các quyết định của bạn, thì đã đến lúc thay đổi cách tiếp cận của bạn. Hãy cố gắng cởi mở hơn khi tìm hiểu, đánh giá những đối tượng bạn không mấy thiện cảm và tránh quá dễ dãi với những người bạn đã sẵn có ấn tượng tốt. Sự thay đổi này đòi hỏi sự kiên nhẫn của bạn và kết quả không đến trong ngày một ngày hai, do đó, bạn hãy cố gắng mỗi ngày nhé!

Lời kết

Hiệu ứng Hào quang là một hiện tượng tâm lý phổ biến và có ảnh hưởng đến nhiều mặt, nhiều lĩnh vực trong công việc và cuộc sống. Về ưu điểm, nó có thể giúp chúng ta tạo được những ấn tượng tốt đầu tiên trong mắt mọi người. Tuy nhiên, nếu nhìn vào mặt ngược lại, chính vầng hào quang này cũng có thể khiến chúng ta bị mất đi sự khách quan và công tâm khi đưa ra quyết định.

Là một người quản lý hoặc người chủ doanh nghiệp, để không bị ảnh hưởng bởi Hiệu ứng Hào quang, chúng ta cần tự nhận biết hành vi thiên vị của mình, đặt ra các tiêu chí đánh giá rõ ràng và loại bỏ thiên kiến của bản thân để cởi mở hơn khi đối diện vấn đề. Bằng cách làm vậy, chúng ta sẽ có thể đánh giá một cách công bằng, vô tư hơn với những đối tượng xung quanh mình.

_{Nguồn tham khảo:}

_{[1] Parrett M. Beauty and the feast: Examining the effect of beauty on earnings using restaurant tipping data. Journal of Economic Psychology. 2015}

_{[2] Judge, T. A., Hurst, C., & Simon, L. S. Does it pay to be smart, attractive, or confident (or all three)? Relationships among general mental ability, physical attractiveness, core self-evaluations and income. Journal of Applied Psychology. 2009}