1. Công cụ phái sinh là gì?

Công cụ phái sinh là các hợp đồng tài chính mà giá trị của nó được xác định dựa trên biến động giá của một tài sản cơ sở. Tài sản cơ sở có thể là cổ phiếu, trái phiếu, ngoại tệ, hàng hóa hoặc các chỉ số thị trường. Điểm đặc biệt của công cụ này là nó cho phép nhà đầu tư tham gia thị trường mà không cần sở hữu trực tiếp tài sản cơ sở, tạo ra đòn bẩy tài chính và linh hoạt trong chiến lược đầu tư.

Bản chất của công cụ phái sinh là gì? Đó chính là một thỏa thuận giữa hai bên về việc trao đổi tài sản hoặc dòng tiền trong tương lai với các điều kiện được xác định trước. Điều này cho phép các bên tham gia có thể phòng ngừa rủi ro hoặc đầu cơ kiếm lời dựa trên dự đoán về biến động giá trong tương lai.

Công cụ phái sinh là gì? 

2. Vai trò của công cụ phái sinh là gì trong tài chính

Vai trò quản lý rủi ro: Thị trường phái sinh cho phép chuyển giao rủi ro từ những người không muốn chấp nhận rủi ro (người phòng hộ) sang những người sẵn sàng chấp nhận rủi ro để kiếm lời (nhà đầu cơ). Điều này được thực hiện thông qua việc mua bán các công cụ phái sinh, với giá trị phụ thuộc vào tài sản cơ sở.

Chức năng chỉ báo giá: Giá cả trên thị trường phái sinh phản ánh kỳ vọng của thị trường về giá tài sản trong tương lai. Các hợp đồng kỳ hạn và hợp đồng tương lai cung cấp thông tin hữu ích về xu hướng giá, giúp các nhà đầu tư đưa ra quyết định phù hợp.

Tính thanh khoản và chi phí: So với thị trường giao ngay, thị trường phái sinh có chi phí giao dịch thấp hơn và tính thanh khoản cao hơn. Với cơ chế đòn bẩy, người tham gia chỉ cần một số vốn nhỏ đã có thể thực hiện giao dịch giá trị lớn. Thị trường cũng cho phép thực hiện các giao dịch bán khống dễ dàng hơn.

Nâng cao hiệu quả thị trường: Chi phí giao dịch thấp và tính linh hoạt cao tạo điều kiện cho hoạt động kinh doanh chênh lệch giá, giúp giá cả phản ánh chính xác hơn giá trị thực của nền kinh tế. Sự đa dạng của các công cụ như quyền chọn cổ phiếu, hợp đồng hoán đổi, và tiền gửi có kỳ hạn đã góp phần tạo nên một thị trường năng động và hiệu quả.

Thị trường công cụ phái sinh đã chứng minh được vai trò quan trọng của mình trong việc quản lý rủi ro, cung cấp thông tin giá cả, tạo điều kiện giao dịch thuận lợi và nâng cao hiệu quả thị trường tài chính nói chung. 

3. Các loại công cụ phái sinh phổ biến

Thị trường phái sinh có bốn loại công cụ chính:

• Hợp đồng tương lai (Futures): Là thỏa thuận mua bán tài sản với giá cố định tại một thời điểm trong tương lai, được chuẩn hóa và giao dịch trên sàn.

• Hợp đồng quyền chọn (Options): Cho phép người mua có quyền (không phải nghĩa vụ) mua hoặc bán tài sản với giá định trước trong một khoảng thời gian xác định.

• Hợp đồng kỳ hạn (Forwards): Tương tự futures nhưng được thiết kế riêng theo nhu cầu của các bên và giao dịch OTC.

• Hợp đồng hoán đổi (Swaps): Cho phép trao đổi dòng tiền hoặc nghĩa vụ thanh toán giữa các bên trong tương lai.

Một số loại công cụ phái sinh phổ biến

4. Những nhà đầu tư nào sử dụng công cụ phái sinh

Có ba nhóm nhà đầu tư chính tham gia thị trường phái sinh:

• Nhà đầu tư không thích rủi ro (Hedgers): Đây là những nhà đầu tư hoặc doanh nghiệp sử dụng công cụ phái sinh để bảo vệ danh mục đầu tư hoặc hoạt động kinh doanh khỏi biến động bất lợi của thị trường. Họ thường là các công ty xuất nhập khẩu, định chế tài chính, hoặc quỹ đầu tư muốn ổn định dòng tiền và giảm thiểu rủi ro.

• Nhà đầu cơ (Speculators): Nhóm này tham gia thị trường với mục đích chính là kiếm lợi nhuận từ biến động giá. Họ chấp nhận rủi ro cao hơn để đổi lấy cơ hội sinh lời lớn, thường sử dụng đòn bẩy tài chính và các chiến lược giao dịch phức tạp.

• Nhà kinh doanh chênh lệch (Arbitrageurs): Những nhà đầu tư này tìm kiếm và khai thác sự chênh lệch giá giữa các thị trường khác nhau. Họ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hiệu quả thị trường và đảm bảo giá cả hợp lý.

5. Rủi ro khi sử dụng công cụ phái sinh

Công cụ phái sinh cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể mà nhà đầu tư cần thận trọng.

• Rủi ro đối tác: là một trong những mối lo ngại hàng đầu, đặc biệt đối với các giao dịch OTC, khả năng một bên không thực hiện nghĩa vụ hợp đồng có thể gây ra những tổn thất nghiêm trọng cho đối tác còn lại.

• Rủi ro thị trường: là một thách thức lớn khi sử dụng công cụ phái sinh, do tính chất đòn bẩy cao, một biến động nhỏ của giá tài sản cơ sở có thể dẫn đến những tổn thất lớn trong vị thế phái sinh. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với các nhà đầu tư thiếu kinh nghiệm hoặc không có chiến lược quản lý rủi ro phù hợp.

• Thanh khoản là một yếu tố quan trọng khác cần được xem xét. Trong những thời điểm thị trường biến động mạnh hoặc với các sản phẩm phái sinh ít được giao dịch, việc đóng vị thế có thể trở nên khó khăn và tốn kém. Điều này buộc nhà đầu tư phải chấp nhận mức giá bất lợi để thoát khỏi vị thế.

• Rủi ro vận hành và pháp lý: sự phức tạp trong quy trình giao dịch, định giá và quản lý vị thế đòi hỏi một hệ thống quản trị rủi ro chặt chẽ. Đồng thời, những thay đổi trong khung pháp lý điều chỉnh thị trường phái sinh có thể tác động đáng kể đến hiệu quả của các chiến lược đầu tư.

Công cụ phái sinh tiềm ẩn nhiều rủi ro mà nhà đầu tư cần lưu ý 

Để hạn chế những rủi ro này, nhà đầu tư cần xây dựng một chiến lược quản lý rủi ro toàn diện. Việc thiết lập hạn mức giao dịch, theo dõi chặt chẽ vị thế và duy trì một tỷ lệ đòn bẩy hợp lý là những biện pháp cơ bản cần được áp dụng. Ngoài ra, việc thường xuyên cập nhật kiến thức và theo dõi những thay đổi của thị trường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo thành công khi sử dụng công cụ phái sinh.

Như vậy, bài viết đã cung cấp những thông tin để giải đáp xem công cụ phái sinh là gì? Công cụ phái sinh là một phần không thể thiếu của thị trường tài chính hiện đại, cung cấp các giải pháp hiệu quả cho quản lý rủi ro và tối ưu hóa đầu tư. Tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả các công cụ này, nhà đầu tư cần hiểu rõ đặc điểm, cơ chế hoạt động và các rủi ro tiềm ẩn. Việc xây dựng chiến lược phù hợp, tuân thủ quy định và quản lý rủi ro chặt chẽ là những yếu tố then chốt để thành công khi tham gia thị trường phái sinh. 

Tài liệu tham khảo:

1. https://www.careerlink.vn/cam-nang-viec-lam/kien-thuc-kinh-te/cong-cu-phai-sinh-la-gi-va-co-loi-ich-nhu-the-nao